بررسی پیوندهای زبانی میان پهلوی اشکانی و نوشته‌هایی از گویش گرگانی

پهلوی اشکانی، یکی از زبان­های ایرانی است که نوشته­ های آن در دورة میانة زبان­های ایرانی از اشکانیان، ساسانیان و پیروان دین مانوی بر جای مانده‌است. در دورة نو زبان­های ایرانی، دیگر اثری از این زبان در دست نیست. با این­ همه، گویش­های ایرانی نو هر یک به گونه­ای دنبالة یکی از زبان­های ایرانی در دورة میانه و باستانی زبان­های ایرانی هستند. پاره­ای از زبان­های ایرانی دورة نو را می­توان دنبالة یکی از زبان‌های ثبت‌شدة دورة میانه دانست. برای نمونه، زبان فارسی دنبالة فارسی میانه است و یغنابی دنبالة سغدی است. پرسش این است که آیا می‌توان گویشی ایرانی در دورة نو را دنبالة پهلوی اشکانی دانست؟ این پژوهش بر آن است تا با بررسی نوشته‌های برجای مانده از فرقة حروفیه که در کتاب واژه‌نامة گرگانی صادق کیا (Kya, 2012) آمده‌است، پیوندهای زبانی میان پهلوی اشکانی و گویش گرگانی را از دید واژگانی، واجی و نحوی روشن نماید. برای این کار، واژه­ها و جمله ­هایی از پهلوی اشکانی تورفانی و کتیبه ­ای برگزیده شده و با واژه­ها و جمله ­هایی از گویش گرگانی در نوشته­ های فرقة حروفیه سنجیده شده‌است. در پایان، این نتیجه به دست آمد که گویش گرگانی یکی از بازمانده­های زبان ایرانی پهلوی اشکانی بوده که تا دورة تیموری یا پس از آن در گرگان رواج داشته و سپس رو به خاموشی رفته‌است.